Μεγάλο Σάββατο: Το τέλος των Παθών και η Ανάσταση του Χριστού – Οι ισχυροί συμβολισμοί και τα έθιμα που παραμένουν έως σήμερα στην Ελλάδα
Όλα όσα γιορτάζουμε σήμερα (15/4) σε μια σπουδαία μέρα της Ορθοδοξίας
Το Μεγάλο Σάββατο ήρθε και σήμερα (15/4) θα γιορτάσουμε, όπως κάθε χρόνο τέτοια μέρα, την Ανάσταση του Ιησού Χριστού, σημαίνοντας φυσικά και το τέλος των Παθών στη Μεγάλη Εβδομάδα, μετά την ταφή του.
Στην Ελλάδα η Θεία Λειτουργία της Αναστάσεως γίνεται το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου. Κατά την διάρκεια της Λειτουργίας, στις 12 ακριβώς τα μεσάνυχτα, σβήνουν τα φώτα της εκκλησίας και ο ιερέας προβάλει στην Ωραία Πύλη, κρατώντας σε κάθε χέρι από μία δεσμίδα τριάντα τριών κεριών με το Άγιο Φως, και ψάλλοντας το «Δεύτε λάβετε Φως…». Στην συνέχεια ιερείς, ψάλτες και πιστοί βγαίνουν στο περίβολο της εκκλησίαςόπου γίνεται η ανάγνωση του Ευαγγελίου της Αναστάσεως και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη εκ νεκρών θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι, ζωήν χαρισάμενος».
Αμέσως μετά αρχίζουν να πέφτουν πυροτεχνήματα και βεγγαλικά. Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μεταφέρουν στο σπίτι τους το Αγιο Φως. Στην είσοδο του σπιτιού τους, κάνουν, με τον καπνό της λαμπάδας, το σχήμα του σταυρού.
Μετά ανάβουν το καντήλι και προσπαθούν να το κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Στη συνέχεια κάθονται στο Πασχαλινό τραπέζι για να φάνε την πατροπαράδοτη μαγειρίτσα (σούπα από αρνίσια ή βοδινά εντόσθια), για την οποία σας έχουμε και υπέροχη συνταγή. Τσουγκρίζουν κόκκινα αυγά και τρώνε κουλούρια και τσουρέκια. Για να φτιάξουν τις λαμπρόπιτες, βάζουν ζυμάρι μέσα σε στρογγυλό ταψί, και φτιάχνουν κάτι σαν πηγάδι μέσα στη μέση της ζύμης, το γεμίζουν με γέμιση από τυρί και αυγά και τις αλείφουν με αυγό πριν τις ψήσουν.
Τι συνέβη το Μεγάλο Σάββατο
Μετά τη σταύρωση και το θάνατο του θεανθρώπου, την Παρασκευή, οι γραμματείς και οι φαρισαίοι παρακάλεσαν τον Πόντιο Πιλάτο να ασφαλίσει τον Ιησού για 3 ημέρες, καθώς είχαν την υποψία ότι οι μαθητές του θα έκλεβαν τη σορό του και στη συνέχεια θα έλεγαν πως ο ίδιος αναστήθηκε, όπως ακριβώς είχε πει ότι θα κάνει όταν ήταν ζωντανός.
Ο τάφος, λοιπόν, σφραγίστηκε και απ’ έξω τοποθετήθηκε στρατιωτική φρουρά, όμως τα μεσάνυχτα του Σαββάτου (μόλις είχε δηλαδή έρθει επίσημα η Κυριακή), ο Ιησούς αναστήθηκε.
Το πρωί της Κυριακής, μια ομάδα γυναικών (μυροφόρες) πήγαν στον τάφο να μυρώσουν το σώμα του, σύμφωνα με την παράδοση της εποχής, παρά το γεγονός ότι απαγορευόταν να πλησιάσουν τον τάφο, μετά την εντολή για σφράγιση. Όταν έφτασαν, γρήγορα ανακάλυψαν ότι οι φρουροί είχαν εξαφανιστεί και ότι ο τάφος δεν ήταν πια σφραγισμένος.
Μάλιστα, ο τάφος ήταν άδειος και στη θέση των φρουρών βρισκόταν ένας άγγελος, ο οποίος τους εξήγησε πως ο Χριστός αναστήθηκε και τις γυρίσουν στην Ιερουσαλήμ για να ενημερώσουν τους υπόλοιπους. Οι γυναίκες έσπευσαν και μετέφεραν το μήνυμα στους 12 μαθητές, οι οποίοι όμως στην αρχή δεν τις πίστεψαν.
Τότε, ο Πέτρος και ο Ιωάννης επισκέφτηκαν τον τάφο για να επιβεβαιώσουν ότι είναι κενός, μαζί με τη Μαρία τη Μαγδαληνή, η οποία παρέμεινε εκεί ενώ οι άλλοι δύο επέστρεψαν για να ενημερώσουν τους υπολοίπους. Τότε, ο αναστημένος θεάνθρωπος έκανε την πρώτη του εμφάνιση στη Μαγδαληνή, ενώ λίγο αργότερα εμφανίστηκε στους υπόλοιπους μαθητές του, εκτός από τον «άπιστο» Θωμά, ο οποίος τον είδε τελευταίος.
Πού γίνεται η πρώτη Ανάσταση και γιατί τη γιορτάζουμε τα μεσάνυχτα
Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γιορτάζουμε «την θεόσωμον ταφήν» και «την εις άδου κάθοδον», δηλαδή την ταφή του Κυρίου και την κάθοδο Του στον Άδη, όπου κήρυξε σε όλους τους νεκρούς . Βέβαια, η ταφή βέβαια έγινε τα απόγευμα της Μ. Παρασκευής, ωστόσο η Εκκλησία έκρινε ορθό να αφιερώσει ιδιαίτερη μέρα προς τιμήν και μελέτη του μυστηριώδους αυτού γεγονότος.
Αποβραδίς έχουν αλλάξει όλα τα πένθιμα καλύμματα του ναού και έχει στολισθεί με κόκκινα, αναστάσιμα.
Στα Ιεροσόλυμα, η τελετή της Αφής του Αγίου Φωτός και της Ανάστασης του Κυρίου, γίνονται το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου.
Η ακριβής ώρα που έγινε η Ανάσταση του Ιησού, αποτελεί ένα σημείο προβληματισμού και διαφωνίας μεταξύ των μελετητών, αφού κανένας από τους Ευαγγελιστές δε κάνει σαφή αναφορά σε αυτήν.
Ο Ματθαίος αναφέρει «Οψέ Σάββατων τη επιφωσκούση εις μίαν σαββάτων», προσδιορίζοντάς την μέχρι την ανατολή του ηλίου, την πρώτη ημέρα της εβδομάδος, εννοώντας την Κυριακή.
Ο Λουκάς επίσης αναφέρεται στη πρώτη ημέρα της εβδομάδας, τα βαθιά χαράματα: «Τη δε μια των σαββάτων, όρθρου βαθέως ήλθον επί το μνήμα».
O Ιωάννης γράφει όταν πέρασε η ημέρα του Σαββάτου, κατά την πρώτη ημέρα της εβδομάδας, όταν ήταν ακόμα σκοτάδι: «Έρχεται πρωί σκοτίας έτι ούσης εις το μνημείον».
Και ο Μάρκος , συμφωνεί ως προς την ημέρα και προσδιορίζει το χρόνο μετά τη δύση του ηλίου. «Λίαν πρωί της μιας σαββάτων έρχονται επί το μνημείον ανατείλαντος του ηλίου».
Είναι φανερό πως όλοι συμφωνούν ως προς την ημέρα, Κυριακή, αλλά δίνουν διαφορετικές εκδοχές ως προς την ώρα της Αναστάσεως. Αυτό πιθανότατα συμβαίνει γιατί δεν τους ενδιαφέρει ιδιαιτέρως η ώρα αλλά θεωρούν καθοριστικής σημασίας την επιβεβαίωση της ημέρας. Κι αυτό γιατί θέλουν να τονίσουν πως έγινε ακριβώς όπως το είχε πει ο Ιησούς.
Ο Χριστός είχε δηλώσει στους μαθητές Του «αποκτανθήναι και τη τρίτη ημέρα εγερθήναι», δηλαδή ότι θα καταδικαστεί σε θάνατο, αλλά την τρίτη ημέρα θα αναστηθεί. Αυτό λοιπόν που επιθυμούν όλοι οι ευαγγελιστές είναι να γίνει σαφές ότι πράγματι, αναστήθηκε ο Ιησούς την τρίτη ημέρα.
Ο Ιησούς Χριστός πεθαίνει το μεσημέρι της Παρασκευής. Μέχρι τα μεσάνυχτα της Παρασκευής, είναι η πρώτη μέρα, μέχρι τα μεσάνυχτα Σαββάτου είναι η δεύτερη μέρα, οπότε ο Ιησούς πρέπει να αναστήθηκε από τις 00.01 την νύχτα της Κυριακής μέχρι και τις 24.00 της ίδιας ημέρας.
Γι αυτό το λόγο η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ορίσει ως ώρα της Ανάστασης, ακριβώς τη στιγμή που ξεκινάει η τρίτη ημέρα, με το σκεπτικό πως όποτε κι αν αναστήθηκε ο Χριστός, η σωστή ώρα περιέχεται μέσα στην Κυριακή.
Οι παραδόσεις που διατηρούνται
Στα Καλάβρυτα – «Τις λαμπάδες του ναού ανάβουν κατά οικογένειες, ενώ ψάλλουν το “Δεύτε λάβετε φως”».
Στο Ραψομάτι Αρκαδίας – «Πρώτη παίρνει φως μια νιόνυφη και φιλάει το χέρι του παπά και τον δίνει το τσιμπιλχανέ» (χρήματα).
Στην Αθήνα – Τα κορίτσια ανάβουν την λαμπάδα τους από λαμπάδα κάποιου άντρα, για να παντρευτούν.
Στη Χίο, όταν ο παπάς διαβάζοντας το Ευαγγέλιο λέει: «και σεισμός εγένετο μέγας» και ψάλλεται το Χριστός Ανέστη, η ατμόσφαιρα δονείται από τις κωδωνοκρουσίες, τους πυροβολισμούς, τους κρότους των κροτίδων και πυροτεχνημάτων. Μερικές φορές στόχος των κροτίδων που εκσφενδονίζονται είναι ο ίδιος ο παπάς.
Στην Κορώνη της Μεσσηνίας ένα πραγματικό πανδαιμόνιο γίνεται στους δρόμους, όπου πολλοί σπάνε πήλινα κανάτια, όπως λένε στη Ζάκυνθο, «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων», αλλά στην ουσία, για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρος.
Στη Σινώπη, οι πιστοί δεν λησμονούν το πάθος τους κατά του Ιούδα και όταν πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη, τότε θα πάρει ο καθένας από κάτω ένα δαφνόφυλλο να το κάψει, γιατί η δάφνη είναι καταραμένο δέντρο. (από τη δάφνη κρεμάστηκε ο Ιούδας)
Στην Κέρκυρα, το Μεγάλο Σάββατο γεμίζουν στην αγορά ένα κάδο με νερό και τον στολίζουν με πρασινάδες και λουλούδια. Όποιος περάσει από κει πρέπει να ρίξει στη μαστέλα ένα νόμισμα. Και μόλις σημάνουν οι καμπάνες της Ανάστασης, όσοι βρεθούν κατά τύχη εκεί κοντά, παίρνουν νερό από τον κάδο και πλένουν το πρόσωπο και τα χέρια τους, για να καθαριστούν από κάθε βρωμιά και αμαρτία. Συγχρόνως οι γυναίκες δαγκώνουν, στο σπίτι τους, όποιο σιδερένιο αντικείμενο βρουν πρόχειρο, (ένα κλειδί στη Ζάκυνθο), λέγοντας «Σιδερένιο το κεφάλι μου !».
Στη Φθιώτιδα τη νύχτα που γίνεται η Ανάσταση, ένας Επίτροπος της Εκκλησίας παίρνει μια σκλίδα (καλάμι από βρίζα) αγιασμένη από τον αγιασμό των Φώτων, ανεβαίνει στο καμπαναριό ψηλά και την ανάβει για να προφυλάξουν ολόκληρη την περιοχή από το χαλάζι. Ο τόπος που θα δει το φως αυτής της σκλίδας δεν κινδυνεύει από χαλάζι. Το Aγιο Φως της Ανάστασης, που θα φωτίσει το αγιασμένο από τα Φώτα καλάμι, έχει την δύναμη να προστατεύσει ολόκληρη την περιοχή που θα φωτίσει από το φως της Ανάστασης.
Στη Βινία των Αγράφων την ώρα που θα πει ο παπάς το Χριστός Ανέστη, οι Χριστιανοί καίνε το φανό. Μαζεύουν τα παιδιά ξερά κλαδιά πάνω στο βράχο, που είναι αντίκρυ στο χωριό και λέγεται Σουφλί. Ακούγοντας το πρώτο Χριστός Ανέστη, τρέχουν με τη λαμπάδα στο χέρι (που την άναψαν, όταν ο παπάς είπε «Δεύτε λάβετε φως») και λαμβάνουν φωτιά στο φανό.
Στη Σύρο το Μεγάλο Σάββατο αρχίζει με το κάψιμο του φανού, στη θέση στην Κιουρά της Πλάκας. Το Πανελλήνιο αυτό έθιμο έχει σχέση με τη δεισιδαιμονία του λαού μας που πιστεύει ότι η καταστροφή του ομοιώματος του προδότη θα τον απαλλάξει από τα όποια δεινά.
Η Ανάσταση του Χριστού είναι και για το λαό σύνθημα αγάπης, το οποίο εκδηλώνεται με τον αμοιβαίο ασπασμό των εκκλησιαζόμενων.
